ในปี 2568 วันไหว้ตรุษจีน ตรงกับวันที่ 28 มกราคม เป็นวันสำคัญก่อนเข้าสู่ปีใหม่ตามปฏิทินจีน ครอบครัวคนไทยเชื้อสายจีนจะร่วมกันเตรียมเครื่องไหว้เจ้า เซ่นไหว้บรรพบุรุษ เพื่อขอพรให้เกิดความเป็นมงคลก่อนเข้าสู่ “วันเที่ยว” หรือวันปีใหม่จีนในวันที่ 29 มกราคม
เทศกาลตรุษจีนมีความหมายกว้างไกลกว่าการเฉลิมฉลอง เพราะแฝงไปด้วยความเชื่อและคติสอนใจให้เริ่มต้นปีด้วยความโชคดี ความปรองดอง และสิ่งดีๆ ทั้งหลาย ซึ่งหนึ่งในหัวใจสำคัญก็คือ “อาหารไหว้” ที่ไม่ได้มีดีแค่เรื่องรสชาติเท่านั้น แต่แฝงไปด้วยภาษาเชิงสัญลักษณ์และคำอวยพร ซึ่งบทความนี้จะพาคุณไปเรียนรู้เบื้องลึกเบื้องหลังของเมนูมงคลที่คนทั่วไปอาจมองข้าม
ทำไมอาหารถึงสำคัญในตรุษจีน ประวัติศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อเรื่องอาหาร
เทศกาลตรุษจีนมีจุดกำเนิดยาวนานหลายพันปี โดยสังคมจีนโบราณเชื่อว่า “อาหาร” คือเครื่องบูชาสำคัญที่บรรพบุรุษและสิ่งศักดิ์สิทธิ์จะอำนวยอวยพรตอบคืนมา เป็นโอกาสมงคลในการ “ขอบคุณ” และ “ขอพร” จากเทพเจ้าและบรรพบุรุษให้คุ้มครองปกปักษ์รักษาสมาชิกในครอบครัวและผลผลิตทางการเกษตรในรอบปีถัดไป
คติ “民以食为天” (หมินอี่ซือเหวยเทียน) ซึ่งหมายถึง “อาหารคือฟ้าหรือสวรรค์ของประชาชน” ถือว่าประชาชนเป็นรากและประชาชนถือว่าอาหารเป็นชีวิต หมายความว่าผู้ปกครองควรให้ความสนใจกับอาหารที่ประชาชนต้องการ
คนจีนจึงถืออย่างมากว่าการมีอาหารอุดมสมบูรณ์คือรากฐานของชีวิตและความมั่นคง ในช่วงเฉลิมฉลองเข้าสู่ปีใหม่คนจีนจึงให้ความสำคัญอย่างยิ่งกับการเตรียม “เครื่องไหว้” หรือเมนูมงคลต่าง ๆ เพราะนอกจากจะเป็นการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์และบรรพบุรุษ ยังสะท้อนถึงความกตัญญูและความเคารพในผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว
กิจกรรมการเตรียมอาหารไหว้ยังมีมิติทางสังคมและครอบครัวที่ลึกซึ้ง เพราะเป็นช่วงเวลาที่คนทุกวัยในบ้านจะได้ใช้เวลาด้วยกัน เช่น ร่วมเลือกวัตถุดิบที่สดใหม่ ปรุงอาหารตามสูตรโบราณ หรือลองประยุกต์เป็นเมนูฟิวชัน เพิ่มเติมรสชาติหรือส่วนผสมสมัยใหม่ แต่คงรากเหง้าแห่งความเป็นสิริมงคลเอาไว้ ตัวอย่างเช่น การทำเกี๊ยวหรือ “เจี่ยวจื่อ” ซึ่งรูปทรงคล้ายเงินตำลึงจีนโบราณ เชื่อว่าเป็นเครื่องรางเรียกทรัพย์ให้เข้ามาไม่ขาดสาย หรือการจัดเตรียมปลาทั้งตัวที่เปรียบเสมือนการขอให้ชีวิต “เหลือกินเหลือใช้” ในทุกด้าน
นอกจากนั้น ยังมีอีกหลายเมนูที่บรรจุความปรารถนาดีในการเริ่มต้นปีใหม่ ไม่ว่าจะเป็นอาหารหวานหรือผลไม้สีทองสื่อถึงความมั่งคั่ง ส้มที่มีชื่อคล้องจองกับคำว่า “โชคลาภ” หรือขนมเข่งที่เหนียวหนึบสื่อถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นของสมาชิกในครอบครัว
เมื่อกาลเวลาผันผ่านสู่โลกยุคดิจิทัล การส่งต่อตำราอาหารและเล่าเรื่องราวที่มาของแต่ละเมนูจึงอาจไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในวงครอบครัวหรือการบอกต่อปากต่อปาก แต่แพร่หลายผ่านโซเชียลมีเดียและคอนเทนต์ออนไลน์ต่าง ๆ ทำให้คนรุ่นใหม่ที่สนใจรักษาขนบธรรมเนียมมีพื้นที่เรียนรู้ได้อย่างสะดวก ถึงกระนั้น แก่นแท้ของความสำคัญในเทศกาลนี้กลับยังคงเดิม คือ การเชิดชูคุณค่า “อาหาร” ในฐานะสะพานเชื่อมโยงระหว่างมนุษย์กับเทพเจ้า ระหว่างครอบครัวรุ่นสู่รุ่น และระหว่างรากเหง้าทางวัฒนธรรมกับการปรับตัวให้เข้ากับโลกสมัยใหม่
จึงไม่ใช่เพียงแค่การกินให้อิ่ม แต่เป็นการ “กิน” ที่แฝงไปด้วยความหมายเชิงสัญลักษณ์ พร้อมอวยพรให้ทุกคนที่ได้ลิ้มรส เข้าใจและซาบซึ้งถึงความรัก ความปรารถนาดี และความหวังอันไร้ขีดจำกัดที่ตรุษจีนสืบทอดต่อ ๆ กันมาอย่างยาวนาน
เจาะลึกแต่ละเมนู “ภาษา” ความหมายที่ซ่อนอยู่ใน ‘ของไหว้ตรุษจีน‘ อาหารมงคล
1. ปลา (เหลือกินเหลือใช้)
คำว่า “ปลา” ในภาษาจีน (鱼, yú) พ้องเสียงกับคำว่า “อุดมสมบูรณ์ เหลือเฟือ” คนจีนจึงมักไหว้ปลาเสมอ เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของความมั่งคั่งและเหลือกินเหลือใช้ตลอดปี อีกทั้งยังนิยมรับประทานปลาแบบ “ไม่พลิกตัว” เพราะถือว่าเป็นเคล็ดเพื่อไม่ให้ชีวิตต้องกลับร้ายกลายดีอีกครั้ง
2. เกี๊ยว (ความมั่งคั่ง)
เกี๊ยวเป็นอาหารที่มีรูปทรงคล้าย “เงินตำลึง” (เงินจีนโบราณ) คนจีนจึงมักทำเกี๊ยวไส้ต่าง ๆ ไหว้ในวันตรุษจีน เพื่ออวยพรให้มีทรัพย์สินไหลมาเทมา ทั้งยังเป็นอาหารที่ทุกคนในครอบครัวสามารถมีส่วนร่วมในการปั้นหรือห่อร่วมกัน สื่อถึงความรักและความเป็นอันหนึ่งอันเดียว
3. ส้ม (โชคลาภและความโชคดี)
ส้มเป็นผลไม้ยอดนิยมในการไหว้ตรุษจีน เพราะคำในภาษาจีนกลาง (橙, chéng) มีความหมายคล้ายกับ “ความโชคดี” นอกจากนั้นสีส้มหรือสีทองยังแทนความมั่งคั่งร่ำรวย จึงมักเห็นการวางส้มจำนวนเป็นเลขมงคล เช่น 8 หรือ 9 บนโต๊ะไหว้
4. ขนมเข่ง (ความหวานชื่นและเจริญรุ่งเรือง)
ขนมเข่งทำจากแป้งข้าวเหนียวและน้ำตาล เมื่อสุกแล้วมีเนื้อเหนียวหนึบ สื่อถึงความผูกพันแน่นแฟ้นภายในครอบครัว ส่วนรสชาติหวานก็สื่อถึงชีวิตที่เต็มไปด้วยความหอมหวานเจริญรุ่งเรือง
5. หมี่ซั่ว (อายุยืนยาว)
หมี่ซั่ว หรือ “หมี่ส่วย” (长寿面, chángshòu miàn) ในภาษาจีนแปลตรงตัวว่า “บะหมี่อายุยืน” เส้นที่ยาวเป็นพิเศษสื่อถึงชีวิตที่ยืนยาวและสุขภาพแข็งแรง คนจีนจึงนิยมนำมาไหว้และรับประทานในโอกาสมงคล รวมถึงวันเกิด เพื่ออวยพรให้มีชีวิตยืนยาว
6. ไก่ต้ม (ความก้าวหน้ากลมเกลียว)
ไก่ต้มทั้งตัวเป็นสัญลักษณ์ของความครบถ้วนสมบูรณ์และความรุ่งเรือง ความหมายขยายไปถึงความก้าวหน้าในหน้าที่การงานหรือการเลื่อนตำแหน่ง และยังสื่อถึงความสมัครสมานสามัคคีของคนในครอบครัว จึงมักปรากฏบนโต๊ะไหว้ในวันตรุษจีน
7. หน่อไม้ (การเติบโตก้าวหน้า)
หน่อไม้ หรือในภาษาจีนที่หมายถึง “จู๋ซุ่ง” (竹笋) สื่อถึงการเติบโตอย่างรวดเร็วและความก้าวหน้ารุ่งเรือง นิยมปรุงร่วมกับเมนูผัดผักหรือแกงจืด และจัดเป็นอาหารมงคลในช่วงตรุษจีน สำหรับครอบครัวที่อยากให้ลูกหลานเจริญเติบโตเป็นคนเก่งและดี
8. ผลไม้มงคลอื่น ๆ (องุ่น ทับทิม แอปเปิล)
องุ่น สื่อถึงความอุดมสมบูรณ์และโชคลาภ ทับทิม สีแดงภายนอกสื่อถึงความมงคล เมล็ดจำนวนมากหมายถึงการมีลูกหลานสืบสกุล ร่ำรวย และโชคดี แอปเปิล ในภาษาจีนเรียกว่า “ผิงกั่ว” (苹果) พ้องเสียงกับคำว่า “ผิงอัน” (平安) ที่หมายถึงความสงบสุขปลอดภัย
9. ของหวานหรือขนมมงคลต่าง ๆ (เช่น ขนมเทียน, ถั่วตัด, งาตัด)
ขนมเทียน ทำจากแป้งข้าวเหนียวห่อไส้หวาน รูปทรงเหมือนรูปสามเหลี่ยมหรือทรงกลม คล้ายการห่อความเป็นมงคลเอาไว้ภายใน ถั่วตัด งาตัด สื่อถึงความเหนียวแน่นและความอบอุ่น ช่วยเกาะเกี่ยวความสัมพันธ์ของครอบครัวให้แนบแน่น เหมือนถั่วหรืองาที่ถูกหลอมเข้าเป็นก้อนเดียวกันด้วยน้ำตาล
แรงบันดาลใจจากวัตถุดิบท้องถิ่น เปิดมุมมองใหม่ของอาหารไหว้
ประเทศไทย ดินแดนที่อุดมด้วยวัตถุดิบท้องถิ่นคุณภาพสูง มีความหลากหลายทางชีวภาพ ทั้งผักพื้นบ้าน ผลไม้ตามฤดูกาล สมุนไพร และเครื่องปรุงรสธรรมชาติที่หาจับจ่ายได้ง่ายในตลาดชุมชน ตัวอย่างเช่น กล้วย ซึ่งคนโบราณเชื่อว่าส่งเสริมเรื่อง “การสืบสกุล” เหมาะกับครอบครัวที่ต้องการให้มีลูกหลานเจริญเติบโต หรือ ขิง ที่ถูกนำมาใช้ดับกลิ่นคาวในเมนูอาหารจีนหลายชนิด พร้อมทั้งคติความเชื่อเรื่องการขับไล่ความชื้นและสิ่งอัปมงคลออกจากชีวิต นอกจากนั้น สมุนไพรไทยอื่น ๆ อย่าง ตะไคร้ ใบมะกรูด ข่า ก็สามารถประยุกต์เข้ากับอาหารจีนโบราณได้อย่างลงตัว เพิ่มทั้งความหอมและสรรพคุณในการดูแลสุขภาพ โดยไม่ทิ้งรสชาติดั้งเดิมของเมนูไหว้
การเลือกใช้วัตถุดิบท้องถิ่นเหล่านี้ในการปรุงของไหว้ตรุษจีน 2568 นอกจากจะเป็นการลดต้นทุนและลดการพึ่งพาวัตถุดิบนำเข้าแล้ว ยังเป็นช่องทางในการส่งเสริมอัตลักษณ์และวัฒนธรรมของท้องถิ่นให้มีความน่าสนใจมากขึ้น เหล่า “ผักพื้นบ้าน” เช่น ผักหวานป่า ตำลึง หรือ ใบชะพลู สามารถนำมาประยุกต์เป็นส่วนประกอบของเมนูไหว้ ที่ผสมผสานทั้งความเป็นไทยและกลิ่นอายจีน เช่น การเติมใบชะพลูลงในเกี๊ยวผัก หรือใส่เห็ดหูหนูดำและตะไคร้ลงในซุปจีน ก็จะยกระดับรสชาติให้แปลกใหม่และยังเพิ่มคุณค่าทางโภชนาการให้กับอาหารจานมงคลได้อีกด้วย
การหันมาใช้วัตถุดิบจากเกษตรกรรายย่อยและผู้ประกอบการในชุมชน ยังช่วยสร้างความสัมพันธ์เชิงบวกระหว่างคนปรุงอาหารกับคนผลิตวัตถุดิบ ทำให้เกิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนภายในท้องถิ่น เพิ่มรายได้ให้กับเกษตรกรและสนับสนุนการทำเกษตรที่ยั่งยืน (Sustainable Agriculture) ช่วยลดการใช้สารเคมีและการขนส่งระยะไกล จึงเป็นมิตรต่อทั้งสุขภาพคนกินและสิ่งแวดล้อม
สุดท้าย การประยุกต์รสชาติจีน-ไทยด้วยวัตถุดิบจากท้องถิ่น ยังเปิดโอกาสให้เราสร้างสรรค์ “เมนูมงคล” แบบใหม่ที่ตอบโจทย์ทั้งคนรุ่นเก่าที่อยากสืบสานประเพณี และคนรุ่นใหม่ที่อยากลิ้มลองความแปลกใหม่ โดยไม่ละทิ้งรากเหง้าแห่งความเป็นสิริมงคลในเทศกาลตรุษจีน การผสมผสานเหล่านี้สะท้อนถึงภูมิปัญญาพื้นบ้านที่ประยุกต์ใช้ได้อย่างภาคภูมิใจ และช่วยสืบสานตำนานอาหารไหว้ในแบบที่หลากหลาย ครบถ้วนทั้งมิติแห่งความอร่อย สุขภาพ และคุณค่าเชิงวัฒนธรรมอย่างแท้จริง
แนะนำเมนูอาหารไหว้ 2568 สำหรับคนรักสุขภาพ สุดเฮลท์ตี้ก็ยังคงความเป็นสิริมงคล
ขอแนะนำ 9 เมนูมงคล ปรับรูปแบบให้เหมาะกับคนรักสุขภาพ แต่ยังคงความหมายดี ๆ ในวันไหว้ตรุษจีน พร้อมแนวทางการปรุงให้ได้สารอาหารครบถ้วนและลดภาระต่ออวัยวะในร่างกาย
ปลาอบสมุนไพร
- ความหมาย สืบเนื่องจากปลาในภาษาจีน (鱼, yú) พ้องเสียงกับ “ความเหลือเฟือ” จึงสื่อถึงความอุดมสมบูรณ์
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ เลือกใช้ปลาทะเลหรือปลาน้ำจืดที่โปรตีนสูง ไขมันต่ำ อบพร้อมสมุนไพรไทย เช่น ตะไคร้ ใบมะกรูด เพื่อความหอมและลดการใช้น้ำมัน
เกี๊ยวไส้ผักหรือเต้าหู้
- ความหมาย เกี๊ยวทรงคล้ายเงินตำลึงจีนโบราณ สื่อถึงความมั่งคั่งรับปีใหม่
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ ใช้ไส้ผักหลายสีหรือเต้าหู้แทนหมูสับ ลดปริมาณไขมัน และเพิ่มใยอาหาร เหมาะสำหรับผู้ที่ต้องการควบคุมแคลอรี
ขนมเข่งแบบโฮมเมด (ใช้น้ำตาลจากธรรมชาติ)
- ความหมาย ความเหนียวหนึบแทนความผูกพันในครอบครัว และความหวานหมายถึงชีวิตที่ราบรื่น
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ ปรับสูตรโดยลดน้ำตาลทรายขาว ใช้น้ำตาลมะพร้าว หรือน้ำตาลโตนด เพื่อได้ความหวานในระดับพอเหมาะและกลิ่นหอมจากธรรมชาติ
เส้นหมี่ผัดผักรวม
- ความหมาย หมี่ซั่วหรือ “บะหมี่ยืนยาว” เป็นสัญลักษณ์ของสุขภาพที่แข็งแรงและอายุยืน
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ จะใช้เส้นหมี่ซั่วหรือหมี่เหลืองก็ได้ ผัดร่วมกับผักหลากสี เช่น แครอต บรอกโคลี เห็ด เพิ่มทั้งวิตามินและไฟเบอร์ ใช้น้ำมันน้อย เน้นผัดเร็วไฟแรง
ไก่นึ่งสมุนไพร
- ความหมายไก่ต้ม/ไก่นึ่งเป็นสัญลักษณ์ของความกลมเกลียว ความเจริญรุ่งเรืองในครอบครัว
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ เลาะหนังออกก่อนนึ่งเพื่อช่วยลดไขมัน ใช้สมุนไพรไทยอย่างรากผักชี ขิง หรือใบมะกรูดเพิ่มรสหอมและช่วยย่อย
ต้นจับฉ่านเห็ดหอม
- ความหมาย “จับฉ่าย” รวมผักหลายชนิด สื่อถึงความอุดมสมบูรณ์และความร่วมมือกลมเกลียว
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ เติมโปรตีนจากเห็ดหอม เห็ดฟาง หรือเต้าหู้ ทำให้น้ำแกงกลมกล่อมและมีวิตามินไฟเบอร์สูง ลดการใส่เกลือหรือซีอิ๊วมากเกินไป
ถั่วตัด งาตัดแบบลดน้ำตาล
- ความหมาย ถั่วตัด งาตัด แสดงถึงความเหนียวแน่นและสามัคคี (ถั่วหรืองาเกาะกันเป็นก้อน)
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ ใช้น้ำตาลอ้อยหรือน้ำตาลมะพร้าวผสมน้ำผึ้งเล็กน้อย ลดความหวานจัด เพิ่มรสชาติและกลิ่นหอมจากวัตถุดิบธรรมชาติ
ผลไม้มงคลสลัด
- ความหมาย
- ส้ม = โชคลาภและความโชคดี
- องุ่น = ความอุดมสมบูรณ์
- ทับทิม = เมล็ดมาก หมายถึงบุตรหลานสืบสกุล
- แอปเปิล (苹果, píngguǒ) = สงบสุข (平安, píng’ān)
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ จัดเป็นสลัดผลไม้รวม เพิ่มโยเกิร์ตไขมันต่ำหรือน้ำสลัดใส ลดการใส่น้ำเชื่อม หรือน้ำตาลส่วนเกิน
บัวลอยฟักทองนมสด เวอร์ชันรักสุขภาพ
- ความหมาย บัวลอยในภาษาจีน (汤圆, tāng yuán) สื่อถึงความกลมเกลียวสมานฉันท์ในครอบครัว
- วิธีทำ/ข้อดีต่อสุขภาพ ใช้ฟักทองนึ่งบดผสมกับแป้ง เพื่อลดปริมาณแป้งขัดขาว เติมสีเหลืองธรรมชาติและเบต้าแคโรทีน ต้มด้วยนมสดหรือนมถั่วเหลืองหวานน้อยแทนน้ำกะทิ
ดังนั้น วันไหว้ตรุษจีน 2568 เมื่อเราทางอาหารไหว้ ให้ระลึกไว้ว่า เมนูเหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงเครื่องเซ่นบูชา แต่มี “ภาษา” ของตัวเองที่บอกเล่าเรื่องราวความกตัญญู การอวยพร และการแสดงเจตจำนงค์ให้พบกับความเจริญรุ่งเรืองในปีใหม่ เมนูแต่ละจานจึงอัดแน่นไปด้วยความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่ส่งผ่านรุ่นสู่รุ่น การได้ศึกษาและเข้าใจภาษาอาหารมงคลอย่างลึกซึ้ง จะช่วยให้เราซาบซึ้งในพิธีกรรมยิ่งขึ้น และเป็นแรงบันดาลใจให้ประยุกต์กับยุคสมัยใหม่ได้อย่างสมดุล ทั้งยังคงไว้ซึ่ง “รสชาติ” แห่งความสุขและความเชื่อที่สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน
ข่าวล่าสุด
