ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2522 เป็นต้นมา องค์การอาหารและยาของสหรัฐอเมริกา (FDA) ได้กำหนดให้ยาตามใบสั่งแพทย์รวมถึงยาที่ซื้อเองทั่วไปต้องมีวันหมดอายุระบุเอาไว้ให้ชัดเจน วันหมดอายุบนยา มีไว้เพื่อบอกเราว่าจะใช้ยาได้อย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพได้ถึงเมื่อไหร่
วิธีดูวันหมดอายุจะถูกพิมพ์อยู่บนฉลากยาหรือบนขวดหรือกล่อง บางครั้งจะตามหลังคำว่า “EXP” ซึ่งย่อมาจาก Expiry Date หรือ Expiration Date หมายถึง วันที่หมดอายุ การใช้ยาตามวันหมดอายุนั้นสำคัญมาก ๆ เพราะการใช้ยาที่หมดอายุแล้ว มีผลข้างเคียงที่เสี่ยงสูงและอาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพของเราได้นะ
ทำไมยาหมดอายุถึงอันตราย?
พอถึงวันหมดอายุ ยาอาจจะมีประสิทธิภาพลดลงหรือสูญเสียความสามารถในการรักษาไปเลย นอกจากนี้ยังมีความเสี่ยงที่ยาจะเสื่อมสภาพจนเป็นที่เพาะเชื้อแบคทีเรียให้เจริญเติบโต ยาปฏิชีวนะที่หมดอายุแล้วอาจจะรักษาการติดเชื้อไม่ได้เต็มที่ นำไปสู่อาการที่รุนแรงมากขึ้นและการดื้อยาได้ด้วย อันตรายมาก ๆ
ดังนั้นพอหมดอายุแล้วก็โยนทิ้งไปเลย ไม่ต้องเสียดายครับ
หลายคนอาจจะไม่รู้วิธีการทิ้งยาที่ถูกต้อง โดยเฉพาะพวกยาแก้ปวดแรงๆ ถ้าทิ้งไม่ดีก็มีโอกาสที่ยาจะไปอยู่ในมือคนอื่นที่ไม่ควรได้ใช้ ซึ่งเสี่ยงมากๆ นอกจากนี้เด็กเล็กในบ้าน ยังมักจะอยากรู้อยากเห็นหยิบของเล่น พอเห็นยาสีสันสดใสก็อาจหยิบเข้าปากโดยไม่รู้ อันตรายต่อเด็กและสัตว์เลี้ยงสุด ๆ
ทิ้งยาหมดอายุอย่างปลอดภัยยังไงดี
อันดับแรกเลย อ่านฉลากยาก่อน มีบางยาที่จะบอกวิธีการทิ้งโดยเฉพาะ ถ้ามีโครงการรับคืนยาเก่าก็เป็นวิธีที่ดีและปลอดภัยที่สุดเลย อย่างโครงการของ อย. ไทยเองก็จัดกิจกรรมรับคืนยาอยู่บ่อยๆ การทิ้งยาแบบนี้ทำให้เราแน่ใจว่ายาหมดอายุของเราจะไม่ไปอยู่ในมือคนหรือสัตว์อื่นแน่นอน
แต่ถ้าไม่มีโครงการรับคืนยาเก่า การทิ้งยาหมดอายุลงถังขยะบ้านเราก็ทำได้ เพียงแต่ต้องผสมยาเข้ากับสิ่งที่ทำให้ยาไม่น่าหยิบมากิน เช่น ดิน ทรายแมว แล้วปิดฝาภาชนะทิ้งให้มิดชิดนะครับ (บางตำราอาจแนะนำให้ปิดฝาแล้วทิ้งไปทั้งขวด/กล่องยาเลยค่ะ)
ทั้งนี้ทั้งนั้น ยาบางตัวอันตรายมากจนอาจทำให้เกิดอันตรายร้ายแรงได้ถ้าเด็ก สัตว์เลี้ยง หรือคนที่ร่างกายไม่แข็งแรงหยิบไปกินเข้า ถ้าอย่างนั้น อย. แนะนำให้ทิ้งลงโถส้วมหรืออ่างล้างหน้าไปเลยจะปลอดภัยที่สุดครับ ยาประเภทนี้สามารถดูรายชื่อได้ที่เว็บไซต์ของ อย. นะครับ
การเก็บยาต้องให้ถูกวิธี
วิธีการเก็บยาก็สำคัญไม่แพ้กัน ยาบางตัวต้องการอุณหภูมิในการจัดเก็บที่เฉพาะเจาะจง เพราะฉะนั้นควรเช็กบนฉลากยาให้ดีนะคะ ยาบางตัวต้องเก็บในตู้เย็นหรือหลีกเลี่ยงเก็บในที่ร้อนเกินไป ถ้าเก็บยาไม่ถูกวิธี ไม่ว่าจะหมดอายุหรือไม่ ยาก็อาจเสื่อมประสิทธิภาพได้
การเก็บยาที่ดีที่สุดคือเก็บในที่แห้งและเย็น อย่างเช่น ในลิ้นชัก ตู้เก็บของ หรือตู้เก็บยาในครัวก็ได้ แต่ระวังอย่าไว้ใกล้อุปกรณ์ที่ให้ความร้อนหรือใกล้กับอ่างล้างหน้า เพราะอุณหภูมิและความชื้นที่เปลี่ยนไปเปลี่ยนมาอาจจะทำให้ประสิทธิภาพของยาลดลงได้นั่นเองค่ะ
สุดท้ายนี้ ย้ำอีกทีว่าเก็บยาต้องให้ถูกวิธีและทิ้งยาหมดอายุให้ปลอดภัย ห้ามกินยาที่หมดอายุแล้วเด็ดขาด เพราะประสิทธิภาพลดลงบางทีทำให้เกิดอาการดื้อยาด้วย อย่าเสี่ยงเพราะไม่คุ้มกันเลย!
หากมีข้อสงสัยเพิ่มเติม โปรดติดต่อ องค์การอาหารและยา fda.moph.go.th
