ไม่ใช่แค่คัน นักวิทยศาสตร์ ถอดรหัส ทำไมบางคนคือ บุฟเฟต์ยุง หน้าร้อนยิ่งเสี่ยง ไข้เลือดออก-ซิกา-สมองอักเสบ รอจังหวะคร่าชีวิต จับตากลุ่มเสี่ยงสูง
เสียงหึ่ง ๆ ข้างหู ความรู้สึกคันยุบยิบหลังถูกจู่โจม คือสัญญาณเตือนภัยที่คุ้นเคยในหน้าร้อนเมืองไทย แต่ภายใต้ความรำคาญที่ดูเหมือนเป็นเรื่องเล็กน้อย กลับซ่อนเร้นภยันตรายร้ายแรงจาก “ยุง” เพชฌฆาตตัวจิ๋ว พาหะนำโรคร้ายที่พร้อมพรากชีวิตผู้คนนับไม่ถ้วน
เคยสงสัยไหม ทำไมฤดูร้อนที่แสงแดดสาดจ้า หรือช่วงฝนพรำชุ่มฉ่ำ กองทัพยุงถึงได้ดาหน้าออกมาอาละวาดหนักเป็นพิเศษ? แล้วทำไมบางคนถึงตกเป็น “เหยื่อโปรด” โดนกัดซ้ำแล้วซ้ำเล่าเหมือนเป็นบุฟเฟต์เคลื่อนที่? วันนี้เราจะมาไขความลับสุดสะพรึงนี้กัน
ฤดูร้อน = โรงงานผลิตยุงชั้นดี?
คำตอบคือ ใช่ สภาพอากาศร้อนชื้นของเมืองไทย โดยเฉพาะช่วงอุณหภูมิ 26-32 องศาเซลเซียส คือสวรรค์ของยุงอย่างแท้จริง ความร้อนแรงนี้เร่งปฏิกิริยาชีวิตของพวกมันให้เร็วขึ้นชนิดติดเทอร์โบ จากไข่สู่ลูกน้ำ จากลูกน้ำสู่ตัวเต็มวัย วงจรชีวิตที่เคยเนิ่นนานอาจหดสั้นเหลือเพียงสัปดาห์เดียว
อุณหภูมิสูงยังกระตุ้นการเผาผลาญ ทำให้ยุงตัวเมียหิวบ่อยขึ้น ต้องการ “เลือด” ซึ่งเป็นโปรตีนสำคัญในการผลิตไข่รุ่นต่อไป มากขึ้น กัดถี่ขึ้น ผนวกกับสายฝนที่โปรยปรายลงมา กลายเป็นของขวัญชิ้นใหญ่ สร้างแอ่งน้ำน้อยใหญ่ โอ่งน้ำ ยางรถยนต์เก่า หรือแม้แต่จานรองกระถางต้นไม้ ให้กลายเป็น “เนิร์สเซอรี่” ชั้นเลิศสำหรับวางไข่และฟักตัวลูกน้ำนับล้าน ความชื้นในอากาศยังช่วยยืดอายุขัยให้ยุงตัวเต็มวัยพร้อมออกล่าได้นานขึ้น นี่คือสูตรสำเร็จที่ทำให้ประชากรยุงเพิ่มจำนวนมหาศาลในช่วงหน้าร้อนผสมฤดูฝน
ถอดรหัส “แม่เหล็กดูดยุง” ทำไมคุณถึงเป็นเป้าหมาย?
เคยน้อยใจไหม ทำไมเดินไปไหนยุงก็ตามติดเหมือนเงาตามตัว? ไม่ใช่เพราะเลือดหวาน แต่เป็นเพราะสัญญาณ ที่ร่างกายคุณส่งออกไปต่างหาก
ยุงตัวเมียใช้เรดาร์ตรวจจับเหยื่อชั้นยอด เริ่มจากก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) ที่เราหายใจออก เป็นเหมือนสัญญาณเรียกกินอาหารระยะไกล ตามด้วยความร้อนจากร่างกายที่บ่งบอกว่านี่คือแหล่งเลือดอุ่นๆ เมื่อเข้าใกล้ กลิ่นตัวเฉพาะบุคคลคือตัวตัดสิน
กรดแลคติกจากเหงื่อ โดยเฉพาะหลังออกกำลังกาย, แอมโมเนีย, กรดยูริก, และสารพัดกรดจากต่อมไขมันที่ถูกแบคทีเรียบนผิวหนังย่อยสลาย กลายเป็นน้ำหอมล่อใจยุงชั้นดี
ปัจจัยเสริมความ “อร่อย” ในสายตายุงยังมีอีกเพียบ! งานวิจัยบางชิ้นชี้ว่าคนเลือดกรุ๊ป O คือเมนูโปรด, คนที่ระบบเผาผลาญดี ตัวร้อน หายใจแรง เหงื่อเยอะ ย่อมส่งสัญญาณ CO2 และกรดแลคติกแรงกว่า, หญิงตั้งครรภ์ปล่อย CO2 มากกว่า อุณหภูมิร่างกายสูงกว่า, แม้แต่การดื่มเบียร์ก็ยังเพิ่มแรงดึงดูดอย่างน่าประหลาดใจ
เสื้อผ้าสีเข้มอย่างดำ กรมท่า หรือแดง ก็เหมือนป้ายนีออนชี้เป้าให้ยุงเห็นง่ายขึ้น ปัจจัยเหล่านี้มักประจวบเหมาะในหน้าร้อนพอดี ทั้งเหงื่อจากการออกกำลังกาย กิจกรรมกลางแจ้ง หรือปาร์ตี้สังสรรค์ กลายเป็นว่าเราเองที่ส่งเทียบเชิญให้ยุงมารุมทึ้ง!
จากความคันสู่ความตาย เผยโรคร้ายที่มากับยุง
การถูกยุงกัดไม่ใช่แค่เรื่องคัน แต่มันคือการเปิดประตูรับเชื้อโรคร้ายที่อาจถึงแก่ชีวิต ในประเทศไทย โรคหลัก ๆ ที่มียุงเป็นตัวกลางแพร่เชื้อ มีอาทิ
ไข้เลือดออก ราชินีแห่งโรคหน้าร้อน พาหะคือ “ยุงลาย” ตัวร้าย อาการเริ่มจากไข้สูง ปวดหัว ปวดตัว อาจลุกลามจนเลือดออก ช็อก และเสียชีวิตได้!
ไข้ปวดข้อยุงลาย (ชิคุนกุนยา) พาหะคือ “ยุงลาย” เช่นกัน จุดเด่นคืออาการปวดข้อที่รุนแรงทรมาน อาจเรื้อรังนานนับเดือนหรือเป็นปี
ไข้ซิกา พาหะหลักคือ “ยุงลาย” แม้ผู้ใหญ่ส่วนใหญ่อาการไม่รุนแรง แต่ภัยร้ายแรงคือความเสี่ยงต่อทารกในครรภ์ หากแม่ติดเชื้อ อาจทำให้ทารกเกิดมาพร้อมภาวะศีรษะเล็ก (Microcephaly) พิการแต่กำเนิด
ไข้สมองอักเสบ เจ อี พาหะคือ “ยุงรำคาญ” พบมากในพื้นที่ชนบท/เกษตรกรรม การติดเชื้อรุนแรงอาจทำให้สมองอักเสบ ชัก โคม่า อัมพาต เสียชีวิต หรือพิการทางสมองถาวร
ล็อกเป้า! ใครคือกลุ่มเสี่ยงสูงสุด?
น่าตกใจที่ข้อมูลล่าสุดเผยว่า กลุ่มเสี่ยงของโรคยอดฮิตอย่าง “ไข้เลือดออก” กำลังเปลี่ยนไป! จากเดิมที่เน้นเล่นงานเด็กเล็ก ปัจจุบันพบว่า เด็กโต (5-14 ปี) วัยรุ่น และผู้ใหญ่ตอนต้น (15-24 ปี) กลายเป็นกลุ่มหลักที่ป่วยหนักและเสี่ยงเสียชีวิตจากภาวะแทรกซ้อนรุนแรงมากขึ้น อาจเพราะรูปแบบภูมิคุ้มกันที่เปลี่ยนไป หรือการติดเชื้อซ้ำครั้งที่สองที่รุนแรงกว่าเดิม
ส่วน ไข้สมองอักเสบ เจ อี ยังคงเป็นภัยคุกคามหลักของ เด็กเล็ก (< 15 ปี) โดยเฉพาะในพื้นที่ชนบทใกล้แหล่งเพาะพันธุ์ยุง ขณะที่ ไข้ซิกา กลุ่มที่ต้องระวังที่สุดคือ หญิงตั้งครรภ์ เพราะผลกระทบต่อทารกในครรภ์นั้นประเมินค่าไม่ได้ ส่วน ไข้ปวดข้อยุงลาย ไม่เลือกหน้า สามารถเล่นงานได้ทุกเพศทุกวัยเท่าเทียมกัน
ตัดวงจรเพชฌฆาต สู้ยุงอย่างไรให้รอด?
การต่อกรกับกองทัพยุงต้องทำทั้งระดับบุคคลและชุมชน เริ่มจากป้องกันตัวเอง ใช้ “เกราะ” คือ สารไล่ยุง ที่มี DEET หรือ Picaridin, สวม “ชุดเกราะ” คือ เสื้อผ้าแขนยาวขายาวสีอ่อน, สร้าง “ป้อมปราการ” คือ มุ้ง/มุ้งลวด ที่ปิดสนิท, หลีกเลี่ยงการเป็นเป้านิ่งในช่วงเวลาที่ยุงออกหากิน (พลบค่ำ รุ่งเช้า หรือกลางวันสำหรับยุงลาย)
หัวใจสำคัญคือการ “ตัดวงจร” ทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ ต้องหมั่นสำรวจรอบบ้าน กำจัดน้ำขังทุกรูปแบบ ตามหลัก “3 เก็บ ป้องกัน 3 โรค” ของกรมควบคุมโรค คือ เก็บบ้าน ให้สะอาดปลอดโปร่ง, เก็บขยะ ไม่ให้มีเศษภาชนะทิ้งขว้าง, เก็บน้ำ ปิดฝาภาชนะให้มิดชิด เปลี่ยนน้ำในแจกันสม่ำเสมอ หรือใส่ทรายกำจัดลูกน้ำ/เลี้ยงปลา การลงมือทำอย่างจริงจังและสม่ำเสมอในระดับครัวเรือนและชุมชน คือวิธีหยุดยั้งการผลิต “เพชฌฆาตตัวจิ๋ว” เหล่านี้ได้อย่างยั่งยืนที่สุด
หน้าร้อนและฤดูฝนอาจนำมาซึ่งความสดชื่น แต่ก็แฝงไว้ด้วยภัยเงียบจากยุง อย่าประมาทเพียงเพราะคิดว่าเป็นแค่เรื่องคัน การป้องกันตัวเองและครอบครัว การทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ คือกุญแจสำคัญในการเอาชีวิตรอดจากโรคร้ายที่มองไม่เห็นเหล่านี้
อ่านข่าวที่เกี่ยวข้อง
- หนุ่มโคม่า 4 เดือน เพียงเพราะยุงกัด ทำให้ติดเชื้อไข้สมองอักเสบ 3 ชนิด
- สาวเชื่อเน็ต ดื่มน้ำมะนาว 6 ลูกล้างพิษทุกเช้า สุดท้ายเจอแผลในกระเพาะรุนแรง
- กินกาแฟดำตอนเช้า เสี่ยงกระดูกพรุน จริงหรือ
ข่าวล่าสุด
